Slow motion kerfi eyðir milljörðum í rannsóknir.

Eftir það áfall sem við urðum fyrir í október 2008 hefur margt breyst. Eitt af því augljósa er að eftirlitsstofnanir, ákæruvald og dómskerfið hafa aukið umsvif sín gríðarlega. Það er eftirtektarvert hvað allt gengur hægt fyrir sig. Eitthvað sem maður gæti ætlast til að tæki daga eða vikur að framkvæma tekur nú mánuði og ár. Smámál dragast í kerfinu svo mánuðum eða árum skiptir og það er vafamál hvort meðalhófsregla stjórnsýslulaga sé virt.

Meðalhófsregla stjórnsýsluréttar er á þá leið að efni ákvörðunarinnar verður að vera til þess að ná markmiði sem að er stefnt. Velja ber vægasta úrræði sem að gagni geta komið. Hóf verður að vera í beitingur þess úrræðis sem valið er. Ákvarðanir í málum skulu teknar svo fljótt sem unnt er.

Núna eru 13 mánuður liðnir síðan Áfrýjunarnefnd samkeppnismála lagði fyrir Samkeppniseftirlitið að rannsaka nánar verðlagningu MS á hrámjólk. En það bólar ekkert á niðurstöðu. Er það virkilega svo flókið að meta það hvort farið var eftir samningum eða ekki?

Það er liðnir 15 mánuðir síðan starfsmaður Samkeppniseftirlitsins lak gögnum í Kastljós um meint verðsamráð Eimskips og Samskips. En ekkert bólar á niðurstöðu. Á sama tíma hóf Ríkissaksóknari rannsókn á lekanum og ekkert bólar á niðurstöðu. Á sama tíma upplýsti Sérstakur saksóknari að ekki væri farið að rannsaka mál starfsmanna sem Samkeppniseftirlitið kærði til SS.

Hvað er að gerast, liggja þessi mál ofan í skúffu hjá öllum þessum stofnunum. Getur verið að þessi mál séu svo flókin að það sé ekki hægt að komast að neinni niðurstöðu eða eru þau svo matskennd að það er erfitt að finna og rökstyðja hvort að afbrot hafi verið framið. A.m.k. er þetta óboðleg stjórnsýsla.

Þurfti það að taka rúm þrjú ár að rannsaka meint gjaldeyrisbrot Samherja til komast að því að þar voru engin brot á ferðinni, ekki einu sinni eitthvað nudd utan í regluverkið. Azerta málið byrjaði í janúar 2010 með blaðamannafundi þar sem blásið var í herlúðra og því er ennþá ólokið.

Hvað er það sem afsakar svona vinnubrögð. Var engin ástæða fyrir Umboðsmann Alþingis að grípa í taumana. Í lok árs 2010 og byrjun árs 2011 hleraði Samkeppniseftirlitið og Sérstakur saksóknari síma hjá nokkrum fyrirtækum til að hlusta á starfsmenn gera verðkannanir. Af einhverjum ástæðum voru þetta álitin stórkostleg samkeppnislagabrot sem voru upprætt með handtökum og húsleitum.
Fjórum árum síðar eða 12.000 klukkustundum af vinnu starfsmanna Sérstaks saksóknara kemur ákæran fram. Héraðsdómur kom með afdráttarlausa niðurstöðu að um verðkannanir hafi verið að ræða en ekki harðsvírað samkeppnislagabort. Þessu var áfrýjað til Hæstaréttar enda mál sem talið var bráðnauðsynlegt að fá Hæstaréttarúrskurð. Voru símtölin verðkönnun eða samkeppnislagabrot? Núna nákvæmlega 5 árum síðar er þetta mál ekki ennþá komið á dagskrá Hæstaréttar.

Til hvers var þessi leiðangur farinn, var einhver sem virkilega trúði því að þessir starfsmenn í þjónustuveri væru að fremja stórkostleg samkeppnislagabrot?

Fyrir nokkrum vikum var lögreglumaður sakfelldur í Hæstarétt fyrir að brjóta trúnað í starfi, en þó ekki gerð refsing. Hann hafði sagt vini sínum að 13 ára drengur hafi lamið hann í starfi og nafngreindi drenginn. Þetta var svo mikið bort á trúnaði að lögreglumaðurinn var dreginn fyrir tvö dómstig. Aðdragandinn að þessum dómi var á annað ár. Fyrst var lögrelumaðurinn handtekinn í sumarbústað og settur í gæsluvarðhald ásamt tveimur öðrum. Síðan var honum vísað úr vinnunni. En áður en málið kom fyrir héraðsdóm var það svona að mestu fellt niður en haldið áfram með trúnaðarbrotið.

Á vormánuðum árið 2015 fengum við frengir af alvarlegu fjárkúgunarmáli. Sérsveit lögreglunnar var með stóraðgerð í Hafnarfirði til að ná þessum fjárkúgurum. Í ljós koma að þetta var barnaleg tilraun tveggja kvenna í tilvistarkreppu til að kúga fé út úr forsætisráðherra. Tilraunin var svo barnslega kjánaleg og einföld að það sætir undrun að málið skuli ennþá vera í rannsókn átta mánuðum síðar.

Það er varla hægt að minnast ógrátandi á hjúkrunarkonuna sem var ákærð fyrir manndráp af gáleysi. Það mál var næstum þrjú ár í rannsókn. En miðað við önnur mál er það óskiljanlegt að Ríkissaksóknari hafi ekki áfrýjað því til Hæstaréttar.

En það eru ekki öll mál sem enda fyrir dómstólum en samt dragast þau á langinn jafnvel þó að brotin séu tekin upp á mynband sem ætti að flýta málsmeðferð.

Eftirminnilegt er mál 101 leikskólans. Þar fóru unglingsstúlkur sem unnu á leikskólanum af stað með mál sem varð að miklum fjölmiðlafarsa. Þær náð myndbandi af starfsmanni leikskólans sem beitti barn ofbeldi að þeirra áliti. Samstundis var farið af stað með miklum látum gegn leikskólanum og að endingu varð eigandi skólans gjaldþrota. En eftir nokkra mánuði kom niðurstaða frá Ríkissóknara um það væri ekki líklegt til sakfellingar. Dangl í bossann á barni væri ekki refsivert. En svona til að sýna fram á að þetta hafi verið ómaksins virði var þessu máli vísað áfram til Ríkisskattsjórna og ekkert hefur heyrst af því síðan.

Það væri hægt að nefna fjölda annarra mála sem dragast úr hömlu, en hér verður látið staðar numið.

Það undarlega er að svona sleifarlag í málmeðferð verði ekki til þess að almenningur rís upp og mótmælir þessum vinnubrögðum. Það er frekar að fólk fagni þegar ráðist er gegn fyrirtækjum og einstaklingum þar sem svo virðist sem meðhófsregla stjórnsýslulaga sé ekki til. Öllum virðist vera sama um tíma fólks og fjármuni sem fara í þennan tilgangslausa málarekstur. Bara í þessum örfáu málum hefur verið varið milljörðum af skattfé landsmanna. Á sama tíma kvarta þessar stofnanir undan fjárskorti og gríðarlegu álagi.

Væri það ekki verðugt viðfangsefni fyrir stjórnvöld að leggja það fyrir embættismenn að vera ekki að halda úti málareksti í málum þar sem mikill vafi leikur á að brot hafi verið framið eða þá eðli brotsins séu háð það miklu mati að erfiðlega gengur að koma málum í ákæruferli.

Getur verið að þessi vinnubrögð líðist af því að Umboðsmaður Alþingis á afar erfitt með að sinna skyldu sinn sem er að verja fyrirtæki og almenning fyrir ofríki stjórnvalda. En það er grundvallarregla að opinbert stjórnvald þarf að vanda sig og virða meðalhófsreglu stjórnsýslulaga og Umborðsmaður Alþingis á að sjá til þess að það sé gert.